Ameryka Północna i Południowa, Oceania, Australia – znalazły się na mapie podróży Pawła Edmunda Strzeleckiego. Spadkobierca majątku Franciszka Sapiehy przyczynił się do odrycia złóż rud miedzi w Kanadzie, badał wulkany i pokłady surowców mineralnych na całym świecie. Od jego nazwiska zostało nazwanych ponad dwadzieścia miejsc, w tym: trzy Góry Strzeleckiego, rzeka i pustynia, rezerwat.
Paweł Edmund Strzelecki uważany jest za jednego z najwybitniejszych polskich podróżników, pierwszy Polak, który
z własnej inicjatywy latach 1834–1843 okrążył świat w celach naukowych. Odwiedził, oprócz Antarktydy wszystkie kontynenty. Wsławił się również działalnością dobroczynną.
Przyszedł na świat w 1797 roku, w Głuszynie (obecnie w granicach Poznania), w zaborze pruskim, w rodzinie Franciszka, powstańca kościuszkowskiego, i Anny z Raczyńskich. Dzieciństwo spędził w Wielkopolsce, Warszawie i Krakowie. Po śmierci rodziców opiekowali się nim dalsi krewni.
Strzelecki pracował przez jakiś czas jako nauczyciel dzieci zamożnej szlachty. W 1819 roku poznał dzięki temu Aleksandrę Turno, zwaną Adyną, miłość swojego życia. Pragnął ją poślubić, jednak ojciec panny sprzeciwił się kandydatowi bez majątku. Mimo że młodzi rozstali się w 1822 roku (choć być może spotkali się później kilkukrotnie), Strzelecki kochał Adynę przez wiele lat i jeszcze długo pisał do niej listy.
Podróże i odkrycia
W 1829 Strzelecki opuścił Polskę. W latach 1830–1831 przebywał prawdopodobnie we Francji, a od listopada 1831 do czerwca 1834 mieszkał w Wielkiej Brytanii. Niektóre źródła podają, że to nieszczęśliwy finał romansu z Adyną, a zwłaszcza ich nieudana wspólna ucieczka (która może być jedynie legendą), skłoniły Strzeleckiego do wyjazdu z kraju.
W 1834 wyruszył z Liverpoolu w 9-letnią podróż dookoła Ziemi. Wszystkie koszty pokrywał z własnej kieszeni. W trakcie tej podróży:
1834–1835 prowadził wielotematyczne badania przyrodnicze w Ameryce Północnej (Appalachy, Floryda, Meksyk). Najważniejsze odkrycia z tego okresu to odkrycie eksploatowanego do dziś złoża rud miedzi w Kanadzie (nad jeziorem Ontario). Dalsza trasa wiodła przez Meksyk, Kubę i Brazylię, Urugwaj i Argentynę, aż do Chile. W Ameryce Południowej badał tamtejsze wulkany
i złoża surowców mineralnych (Argentyna, Peru, Ekwador).
W 1836 prowadził badania geologiczne i obserwacje meteorologiczne
w Ameryce Południowej (Brazylia, Urugwaj, Chile).
W roku 1838 kontynuował badania na Hawajach i wyspach Polinezji.
Lata 1839–1843 to okres eksploracji Australii, Nowej Zelandii i Tasmanii.
Podczas pobytu w Australii zbadał najwyższe pasmo górskie tego kontynentu – Wielkie Góry Wododziałowe, a jego najwyższy szczyt, na którym stanął 12 marca 1840 roku, nazwał na cześć przywódcy insurekcji z 1794 roku Górą Kościuszki (Mount Kosciuszko). (Inny szczyt otrzymał imię jego ukochanej – Mount Adine – jednak nie ma pewności który, bo nazwa się nie przyjęła).
Strzelecki zapisał się również odkryciem krainy Gippsland nazwanej tak przez niego na cześć ówczesnego gubernatora Nowej Południowej Walii George’a Gippsa (obecnie główny australijski region hodowli bydła), a także odkryciem doliny Latrobe (nazwanej tak dla uczczenia wicegubernatora Charlesa La Trobe’a), gdzie znajdują się jedne z największych na świecie pokłady węgla brunatnego, ropy naftowej i złota.
Strzelecki opracował też szczegółową i pierwszą tak dokładną mapę geologiczną Nowej Południowej Walii i Tasmanii. Podczas swych poszukiwań geologicznych Polak odkrył i opisał kilka pokładów węgla, ponadto w okręgu Sorell koło Asbestos Range (obecnie Narawntapu) znalazł pokłady miedzi i złotonośnego kwarcu.
Kłopoty ze zdrowiem sprawiły, że w październiku 1843 powrócił do Europy, gdzie dwa lata później wydał w Londynie pierwsze monumentalne opracowanie naukowe o Australii: Fizyczny opis Nowej Południowej Walii i Ziemi van Diemena. Dzieło Strzeleckiego, zawierające wyniki jego badań geologicznych, mineralogicznych, etnograficznych, a także informacje o klimacie, rolnictwie, faunie, florze i kolonialnej historii Australii oraz Tasmanii, przez prawie pół wieku było niezastąpionym źródłem wiedzy o tamtej części świata.
W 1845 roku podróżnik przyjął obywatelstwo brytyjskie i odtąd podpisywał się „Paul Edmund de Strzelecki”. Rok później otrzymał za swą książkę Złoty Medal od Royal Geographical Society. W 1853 został członkiem The Royal Society of London.
Źródła: wikipedia.org, iderepublica.pl
