W listopadzie patronem, który mieści się w gronie 12 osób uhonorowanych przez Sejm RP jest Jan Matejko. Malarz, rysownik związany z Krakowem, najwybitniejszy reprezentant nurtu historyzmu w malarstwie polskim. Urodzony w 1838 w Krakowie, gdzie zmarł w 1893. W ubiegła środę była obchodzona jego 130. rocznica śmierci.
Serdecznie zachęcamy do zapoznania się z życiorysem malarza i wystawką tematyczną, znajdującą się w Miejsko-Gminnej Bibliotece Publicznej w Gąbinie, w Czytelni.
Jeden z najwyżej cenionych malarzy w historii sztuki polskiej, twórca narodowej szkoły malarstwa historycznego, które miało spełnić szczególną rolę w państwie pozbawionym suwerenności politycznej w wyniku traktatów rozbiorowych z lat 1772-1795. Ukazując dawną wielkość Rzeczypospolitej i chwałę jej oręża, Matejko pragnął kształtować serca
i umysły Polaków, wskrzesić wiarę w odrodzenie niepodległej ojczyzny. Jako pierwszy nadał tak wysoką rangę malarstwu historycznemu, zafascynował nim szerokie rzesze społeczeństwa, zamanifestował na arenie międzynarodowej odrębny charakter i wysoki poziom artystyczny sztuki polskiej, zdobywając najwyższe wyróżnienia na wystawach
w Paryżu, Wiedniu czy Berlinie. Jako członek wielu prestiżowych Akademii i Instytutów Sztuki stanął w szeregu najwybitniejszych malarzy europejskich drugiej połowy XIX w.
Pierwsze obrazy
Jeszcze przed ukończeniem trzydziestu lat artysta zyskał międzynarodową sławę i uznanie,
a krytyka francuska włączyła go do grona najwybitniejszych twórców malarstwa historycznego w Europie. Pierwszy sukces odniósł w 1865, zdobywając na dorocznym Salonie paryskim złoty medal za „Kazanie Skargi”. W dwa lata później, na Wystawie Powszechnej w Paryżu uzyskał złoty medal I klasy za obraz ,,Reytan na sejmie warszawskim 1773 roku”, który został zakupiony przez cesarza Austrii Franciszka Józefa. W tym samym 1867 roku artysta został odznaczony krzyżem rycerskim zakonu Franciszka Józefa. Poczynając od 1865, Matejko wielokrotnie odwiedzał Paryż (m.in. 1867, 1870, 1878, 1880) i Wiedeń (m.in. 1866, 1867, 1870, 1872, 1873, 1882, 1888). W 1873 odbył również podróż do Pragi i Budapesztu,a na przełomie 1878/79 i w 1883 wyjeżdżał do Włoch (m.in. Wenecja, Rzym, Florencja). W 1872 kilka miesięcy spędził w Stambule, gdzie powstały jedyne w jego dorobku artystycznym prace o tematyce orientalno-pejzażowej. W 1873 otrzymał oficjalną propozycję objęcia stanowiska dyrektora Akademii Sztuk Pięknych w Pradze. Odmowa Matejki stała się impulsem do zaproponowania mu analogicznego stanowiska w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Funkcję tę pełnił od 1873 do końca życia. Do grona jego uczniów należeli m.in. wybitni twórcy sztuki polskiej okresu modernizmu – Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer.
Duchowy władca narodu
Obok działalności pedagogicznej Matejko położył ogromne zasługi w zakresie opieki nad zabytkami Krakowa, uczestniczył w pracach komisji konserwatorskich podczas odnawiania gotyckiego ołtarza Wita Stwosza w Kościele Mariackim (1867-69), restauracji gmachu Sukiennic (1875-79), zamku na Wawelu (1886) oraz Kościoła Mariackiego (1889). Brał udział w pracach naukowo-badawczych oraz wykonywał rysunki inwentaryzacyjne podczas otwarcia w katedrze wawelskiej grobów: Jana Kazimierza (1869), królowej Jadwigi (1887) i kardynała Oleśnickiego (1887). W 1872 został członkiem nadzwyczajnym Akademii Umiejętności w Krakowie, w tym samym czasie uczestniczył w pracach jej komisji nad stworzeniem ustawy o konserwacji zabytków. Wykonana wg projektu Matejki w latach 1889-91 polichromia wnętrz kościoła Mariackiego była dziełem naówczas nowatorskim, o pomnikowym wręcz znaczeniu dla odnowy tej gałęzi malarstwa w Polsce. W 1887 artysta ufundował specjalne stypendium dla ucznia krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych pragnącego kształcić się w dziedzinie witrażownictwa.
W 1883, po ofiarowaniu papieżowi Leonowi XIII obrazu „Sobieski pod Wiedniem” jako daru od narodu polskiego, został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Piusa IX. Wyrazem uznania rodaków dla jego patriotycznej postawy oraz zasług w zakresie rozsławiania polskiej sztuki w Europie była uroczystość z 1878 roku, podczas której prezydent Krakowa, Mikołaj Zyblikiewicz wręczył artyście berło – symbol jego duchowej władzy nad narodem w dobie bezkrólewia. Matejko został ponadto wyróżniony tytułem honorowego obywatela miasta Lwowa (1869) oraz Krakowa (1882). W 1883, z okazji dwudziestopięciolecia pracy twórczej, w Zamku Królewskim na Wawelu została urządzona wystawa jubileuszowa blisko stu dzieł artysty. Swoistym hołdem złożonym Matejce przez polskie społeczeństwo w rok po śmierci artysty było przygotowanie monumentalnej ekspozycji jego artystycznego dorobku na Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie.
Niepowtarzalny styl
Matejko, podobnie jak wielu dziewiętnastowiecznych malarzy, chętnie podejmował tematy nawiązujące do sławnych historycznych romansów. Kolejny, charakterystycznydla ówczesnego malarstwa motyw tematyczny, wywodzący się jeszcze z ikonografii romantycznej, stanowiły wizerunki ludzi wybitnych – władców, polityków, uczonych czy artystów obdarzonych nieprzeciętną osobowością, wyrastających ponad ogół społeczeństwa. Matejko odwołał się do niego w takich obrazach, jak: „Konrad Wallenrod”, 1863; „Ociemniały Wit Stwosz z wnuczką”, 1865; „Alchemik Sędziwój”, 1867; „Mikołaj Kopernik”, 1873; „Wernyhora”, 1883-84; „Zamoyski pod Byczyną”, 1884.
Tym, co przede wszystkim odróżniało jego obrazy od setek współczesnych mu dzieł malarstwa historycznego był jego stosunek do minionych epok, w których nie szukał tylko barwnej, sensacyjnej czy sentymentalnej anegdoty. Historię pojmował jako proces ciągły
i dynamiczny w swojej istocie. Za jedno z podstawowych zadań artysty uważał wnikliwe zbadanie zjawiska historycznego, pozwalające na jego rzetelną ocenę i moralny osąd tworzących je ludzi i sił politycznych. W malarskich wizjach przeszłości dążył przede wszystkim do wydobycia z mroku dziejów żywego, głęboko czującego człowieka, często przedstawiając go w ognisku ścierających się interesów politycznych czy racji moralnych.
Wyróżniała go skłonność artysty do komponowania tłumnych, wielopostaciowych scen, często rozwiniętych panoramicznie, niczym barwne widowisko teatralne, rozgrywających się w pozbawionej głębi przestrzeni pierwszego planu, a także potężna skala ekspresji, niekiedy granicząca z patosem, doskonała dramaturgia zarówno w aranżacji całych scen, jak i w oddaniu póz i gestów poszczególnych postaci, dynamika linii konturu, efektowna, intensywna kolorystyka, często oparta na dysonansach barw lokalnych, przede wszystkim zaś zdolność kreowania postaci o niezwykle wyrazistych, pełnych ekspresji rysach fizjonomicznych i psychicznych. Trafnie ujął to Stanisław Witkiewicz, pisząc o stworzonej przez niego specyficznej rasie ludzi, nacechowanych heroizmem i niezłomną wolą, ulegających wielkim namiętnościom, które uzewnętrzniają się w ich patetycznych gestach czy w płonących uniesieniem spojrzeniach.
Autor: Ewa Micke-Broniarek, Muzeum Narodowe w Warszawie, czerwiec 2004
Źródło: Culture.pl
